خونین شهر

خونین شهر

خونین شهر

خونین شهر

حملات عراق به آثار فرهنگی و باستانی


در تجاوز عراق به ایران، این تجاوز در همه زمینه ها و ابعاد انجام گرفت در حقیقت علاوه بر آن که حملات عراق جنبه های سیاسی، نظامی، امنیتی و انسانی داشت رژیم متجاوز عراق به آثار و بناهای تاریخی ، باستانی و هنری ارزشمند کشورمان نیز حمله کرد که هیچ جنبه سیاسی و نظامی نداشته و صرفاً برای ویران کردن آنها انجام شده بود. مطلب زیر نگاهی گذرا به حملات عراق بر آثار باستانی و تاریخی ایران زمین دارد.

حکام رژیم بعثی به رغم تعهدات بین المللی از حمله به آثار و بناهای تاریخی و فرهنگی و مذهبی، چه در مناطق تحت اشغال و چه در سایر نواحی، خودداری نکردند. متأسفانه آسیب وارد شده به این نمونه های نادر هنری و تاریخی و نفایس گرانقدر هنر و دانش معماری تا حدی است که جبران آن بسیار دشوار و بعضاً غیر ممکن است.

رژیم عراق در تاریخ 22 اسفندماه 1363 (13 ماوس 1985) در جریان حمله هوایی به شهر اصفهان، مسجد جامع این شهر را که از آثار پرارزش تاریخی و معماری ایران به شمار می رود، بمباران کرد و قسمت هایی از این بنای زیبا را ویران ساخت. این اقدام غیرقانونی رژیم عراق در شرایطی صورت گرفت که از همان ابتدای جنگ تحمیلی، مدیر کل وقت یونسکو طی نامه ای به جمهوری اسلامی ایران و رژیم عراق یادآور شده بود که آثار و بناهای تاریخی و باستانی باید از حملات و تهاجمات مصون باشند و در همان موقع رژیم عراق به مدیر کل یونسکو رسماً اعلام داشت که عراق به تعهدات خود در عدم حمله به این مناطق پایبند بوده مفاد کنوانسیون 1954 لاهه را در مورد حفظ آثار باستانی و بناهای تاریخی محترم خواهد شمرد. اما حمله هوایی 22 اسفند 1363 رژیم عراق به مسجد جامع اصفهان بی اعتنایی این رژیم را به تعهدات بین المللی و کنوانسیونهای مربوط روشن ساخت.

رژیم عراق با حمله به مسجد جامع اصفهان نه تنها مقرارت بین المللی را عملاً نقض کرده، بلکه علیه جامعه مسلمانان جهان که این مسجد در واقع به همه آنها تعلق دارد، مرتکب جنایت شده و مکان مقدسی را ویران ساخته است.

به درخواست جمهوری اسلامی ایران و برای مشاهده آثار جنایت جنگی عراق و انهدام یکی از آثار ارزشمند بشری، کارشناسانی از سوی سازمان یونسکو به ایران آمده و از محل مسجد بازدید کردند و در گزارش خود به مدیر کل یونسکو تأیید نمودند که این اقدام توسط رژیم عراق و به رغم تعهدات بین المللی رژیم مذکور صورت گرفت و متعاقب آن یونسکو از این عمل که نقض صریح مقررات کنوانسیون 1954 لاهه است، ابراز تأسف کرد.

هیأت اعزامی یونسکو مرکب از آقای عبدالغنی و پروفسور لومر از 31 اکتبر تا 7 نوامبر 1985 از ایران بازدید نمود و خرابی های وارد بر آثار فرهنگی و هنر و تاریخی ناشی از حملات و عملیات نظامی متجاوزین بعثی را در شهرهای اصفهان، دزفول، چغازنبیل، اهواز، خرمشهر، آبادان و کرمانشاه مشاهده کرد و نتیجه بررسی ها و بازدید خود را طی گزارشی به آقای احمد مختار امبو، مدیرکل وقت یونسکو، اطلاع داد.

هیأت یونسکو در جریان بازدید از شهرهای مذکور، خرابی های ناشی از حملات موشکی و توپخانه بمباران های هوایی رژیم بعثی را مشاهده کرد. بدیهی است که هیچ بیننده ای نمی تواند تأسف و تأثر خود را از نابود شدن عمدی این همه نمونه های منحصر و با ارزش تاریخی و فرهنگی وهنری پنهان دارد، هیأت مذکور در دیدار از مناطق زیر، به عینه آثار وحشی گری های رژیم بعثی را مشاهده کرد:

- خسارات جبران ناپذیری بر مسجد جامع اصفهان بر اثر حمله موشکی عراق وارد شده و از جمله ضلع جنوب شرقی مسجد که به بازار متصل می گردد خراب شده است.

- بیش از 150 موشک که هر یک حاوی 700 تا 800 کیلوگرم مواد منفجره قدرتمند بوده و صدها خمپاره، ساختار قدیمی شهر دزفول را ویران کرده است. قریب نیمی از بخش قدیمی شهر دزفول نابود شده و دیوارهای مسجد جمعه که ارزش باستانی دارد نیز فرو ریخته است.

شوش که از نظر باستان شناسی اهمیتی استثنایی دارد، صدمات وسیعی دیده است. خسارات وارد شده به بناهای تاریخی، مقبره دانیال نبی، قلعه شوش، موزه و منطقه حفاری های باستان شناسی بسیار تأسف آور است؛ از جمله، تمام شیشه ها و نیز ظروف سفالین در محوطه درونی بنای قلعه شوش خرد شده است.

- خسارات مهمی به بقعه مذهبی امامزاده عبدالله، حصار سلاسال، پل تاریخی واقع بر روی رود دز در شهرستان شوشتر وارد شده است.

- شدت ویرانی ها در آبادان به حدی است که در تصور نمی گنجد. گلوله باران بی وقفه و مکرر آبادان نه تنها شهادت هزاران غیرنظامی از جمله زنان و کودکان و سالخوردگان را به همراه داشته، بلکه در جریان این گلوله باران های مکرر، موزه آبادان به شدت آسیب دیده و اغلب آثار هنری و تاریخی آن خرد شده است. به مسجد آبادان و کلیسای ارامنه کاتولیک نیز خسارت بسیاری وارد آمده است.

- خرمشهر که تجربه اشغال توسط نیروهای نظامی را از سر گذرانده، نمونه روشنی از نقض مقررات حقوق بین الملل و حقوق جنگ است. در این شهر بنایی بر جای نمانده است که نشانه ای از ویرانی را بر خود نداشته باشد. شدت و وسعت انهدام و ویرانی عمدی تا به حدی است که در خیال نمی گنجد و تنها در صورت وقوع زلزله ای شدید و مکرر می توان چنین حدی از ویرانی و خرابی را تصور کرد. علاوه بر ساختمان های اداری و مسکونی و مناطق تجاری و بازار، باغ ها و نخلستان ها نیز از گزند نابودی مصون نمانده است. منظره نخلستان های وسیع اطراف خرمشهر و آبادان که همگی درختانشان از ساقه قطع شده اند، بسیار تأثرآور است. از جمله آثار تاریخی و با ارزش خرمشهر، مسجد سیدالشهدا است که اطراف آن به کلی ویران شده و خود بنا نیز صدمه فراوان دیده است.

- در کرمانشاه مسجد جامع، تکیه بیگلربیگی و تکیه معاون الملک در اثر حملات موشکی و بمباران های مکرر خسارت دیده است.

- یکی از بناهای ارزشمند باستانی در قصر شیرین، یک چهار طاقی از زمان ساسانیان است که در اثر گلوله باران عراق آسیب دیده است.

- قلعه تاریخی کرکه، که در زمان ساسانیان بنا شده و از نمونه های معماری آن عصر و دارای اهمیت بسیاری است، در جریان تهاجم نظامی عراق خسارت دیده است.

هیأت یونسکو طی بازدید از مناطق مذکور نتوانست مراتب تأسف عمیق خود را از بی اعتنایی به قوانین و کنوانسیون های بین المللی و به ویژه کنوانسیون 1954 لاهه راجع به حفظ و حراست اموال فرهنگی در جریان مخاصمات و درگیری ها پنهان دارد و تردیدی نیست که نابودی این آثار با ارزش تاریخی و مذهبی چیزی جز از بین بردن و تاراج غنایم پر ارزش جامعه بشری نبوده و انهدام عمدی و بدون دلیل بناهای تاریخی و مذهبی، بی اعتنایی به فرهنگ بشری و تمدن انسانی است.

مدیرکل وقت یونسکو، اقای امبو، ضمن ابراز تأسف شدید از این حملات، طی گزارشی به یکصد و بیست و یکمین جلسه شورای اجرایی یونسکو گفت که تذکرات لازم را به عراق داده است. در جریان کنفرانس عمومی یونسکو در صوفیه (1985) قطعنامه ای درباره جنگ ایران و عراق صادر شد که در آن مدیرکل یونسکو خواسته شد تا بکوشد که مقررات کنوانسیون 1954 لاهه اجرا شود.

زمامداران رژیم متجاوز عراق در جریان موج حملات بعدی به مناطق مسکونی و شهرهای که از دسامبر 1986 آغاز شد و در طول ژانویه و فوریه 1987 نیز ادامه داشت، به رغم تمام تلاش های بین المللی که تأکید بر محکومیت حمله به مناطق مسکونی و غیرنظامی را داشته است، مردم بی گناه شهرها و روستاها را صدها کیلومتر دورتر از صحنه های نبرد، هدف حملات موشکی و بمباران های هوایی قرار داده و از جمله، بناهای تاریخی و مذهبی را بدون هیچ گونه توجیه نظامی ویران کردند. حمله و بمباران حرم مقدس حضرت معصومه(ع) در شهر مذهبی قم، نمونه ای از این جنایات است.

در فوریه 1987، آقای احمد مختار امبو، مدیر کل وقت یونسکو، با انتشار اطلاعیه ای، آمادگی خود را برای انجام هرگونه عملی که بتواند آثار فرهنگی را از گزند مصون دارد اعلام داشت؛ وی گفت که متأسفانه در جریان حملات اخیر، بناها و آثار مذهبی، هنری و تاریخی که میراث مشترک بشری است مورد آسیب قرار گرفته است.

دولت جمهوری اسلامی ایران بار دیگر از مدیرکل یونسکو درخواست کرد که هیأتی برای بازدید از آثار جنایات رژیم بعثی عراق و خسارات ناشی از بمباران بناهای تاریخی و فرهنگی و ساختمان های مدارس و آموزشگاه ها به ایران اعزام دارد. هیأت یونسکو به سرپرستی پروفسور لومر و عضویت آقای رحمن روز 11 اسفند ماه 1365 به تهران وارد شد و روز 18 اسفند ماه ایران را ترک گفت. هیأت مذکور از شهرهای اصفهان، تبریز، قم و کاشان بازدید کرد. پروفسور لومر در جریان بازدید از مسجد جامع، مسجد حاج محمد جعفر و مسجد آقانور، خانه شیخ الاسلام و خانه فرازی در اصفهان گفت که اصفهان از مواریث فرهنگی بشری است و اگر ده شهر جهان در این زمینه معرفی شود، اصفهان از مهم ترین آنها است. وی افزود که بمباران اصفهان و ارتکاب این گونه اعمال از نظر یونسکو به شدت محکوم است.

روزنامه کیهان مورخ 16 اسفند ماه 1365، طی گزارشی اعلام کرد که فرستادگان مدیرکل یونسکو در جریان بازدید از بمباران آثار تاریخی، مناطق مسکونی و واحدهای آموزشی که موجب شهید و مجروح شدن جمعی از مردم شده است، اظهار تأسف کردند و سرپرست هیأت گفت دیدن این صحنه ها واقعاً دردناک بوده است. پروفسور لومر در دیدار با استاندار اصفهان ضمن ابراز تأسف عمیق از حملات وحشیانه به مناطق مسکونی اظهار داشت که «متأسفانه یونسکو هیچ ارتشی در اختیار ندارد و گرنه جلوی این تجاوزات را می گرفت و متجاوز را از این همه ضایعات فرهنگی باز می داشت.»

وی در ملاقات مورخ 17/12/1365 با سرپرست ستاد تبلیغات جنگ، با اشاره به این که در بازدید قبلی از ایران (نوامبر 1985) مشاهده کرد که بیشتر خسارات سنگین ناشی از حمله عرا ق به شهرها، عمدتاً متوجه مناطق مرزی بوده است، گفت:

«اما این بار شهرهای دیگری نیز وارد فهرست حملات هوایی عراق شده اند و این بار آثار باستانی و فرهنگی و نیز مناطق مسکونی در این شهرها هدف قرار گرفته اند... ما از تمام امکانات یونسکو که مهم ترین آن بسیج افکار عمومی است، استفاده می کنیم تا آنها را از واقعیات مطلع سازیم.»

حملات موشکی و بمباران های هوایی شهرها و روستاهای ایران، به رغم محکومیت آن از سوی افکار عمومی بین المللی و ابراز نگرانی عمیق شخصیت های برجسته فرهنگی و علمی همچنان توسط رژیم بعثی عراق، به صورت حملاتی کور و بی هدف ادامه یافت.

دشمنی و خصومت رژیم مذکور نه تنها متوجه مردم بی گناه و زنان و کودکان معصوم در داخل شهرها و روستاها بود، بلکه آثار فرهنگی، باستانی و مذهبی را نیز در بر می گرفت. موج شدید حملات موشکی به تهران و شهرهای کوچک و بزرگ کشور و افزایش بی سابقه بمباران های هوایی که از اواخر سال 1366 آغاز گردید، هیچ حد و مرزی را نمی شناخت؛ میزان خسارات و تلفات این مرحله از جنایت سیاه و بی شرمانه حکام بعثی غیرقابل تصور است؛ چه بسیار مساجد و مدارس که در شهرهای ایران با خاک یکسان شد و چه گنجینه های گرانبهایی که از بین رفت و که از آن جمله است خرابی و خسارات وارد بر حرم مطهر حضرت معصومه(ع) در شهر قم. با آن که معاون مدیرکل یونسکو در خرداد ماه 1365 طی نامه ای به نمایندگی جمهوری اسلامی ایران گفته بود که برای حفظ و حمایت از آثار فرهنگی در زمان جنگ آرزو دارد که هر چه زودتر «جریان کنترل» پیش بینی شده در کنوانسیون لاهه به اجرا درآید و با وجود آن که وی نوشته بود که موافقت دولت جمهوری اسلامی ایران با پیشنهاد مذکور و نیز تعیین یکی از مشاوران مدیرکل به عنوان کمیسر کل و تعیین کشور سوییس به عنوان کشور بی طرف (از سوی ایران) را به عراق اطلاع داده است تا در صورت قبول عراق، هرچه زودتر «جریان کنترل» به اجرا درآید، ولی رژیم بعثی عراق به هیچ وجه زیر بار پذیرفتن پیشنهاد یونسکو و موافقت با اجرای کنترل مندرج در کنوانسیون نرفت و همچنان به ارتکاب جنایات خود ادامه داد.

منبع: تحلیلی بر جنگ تحمیلی رژیم عراق علیه جمهوری اسلامی ایران سال 67

نظرات 0 + ارسال نظر
برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد