شناسنامه عملیات

پیروزی‌های جمهوری اسلامی با فتح خرمشهر به اوج خود رسید، غرب به منظور فراهم آوردن شرایط مناسب در تحمیل صلح و سازش به جمهوری اسلامی، تلاش اصلی را معطوف بر حفظ صدام کرد.

بدین ترتیب از یک سو پافشاری و تصمیم قطعی غرب مبنی بر حفظ صدام و از سوی دیگر، عزم راسخ جمهوری اسلامی جهت حصول به اهداف حقه خود در جنگ و تسلیم نشدن در برابر فشارهای همه‌جانبه استکبار، به نوعی، حالت نه جنگ، نه صلح را میان طرفین حاکم کرد. در واقع حفظ صدام و بازداشتن ایران از پافشاری روی آرمان های خود، برقراری موازنه قوا بود.

از این رو، افزایش و تقویت توانایی های تکنولوژی عراق به ویژه نیروی هوایی، در دستور کار استکبار قرار گرفت و به دنبال آن دشمن سعی کرد فضا را به طور مطلق در اختیار بگیرد تا شاید به این وسیله به لحاظ ضعف های متعددی که داشت، صحنه جنگ را از میدان رزم زمینی به آسمان، دریا و شهرها بکشاند.

گذشته از استراتژی غرب و حمایت های همه جانبه علمی و نظیر از رژیم عراق، رژیم بعثی نیز تمامی توان خود را در جهت پشتیبانی و پاسخگویی به نیازهای جنگ قرار داد.

اجتناب از جنگ در زمین مسطح، پس از عملیات‌های والفجر مقدماتی و والفجر یک و در پی آن ابتکار عملیات در هورالهویزه طی دو عملیات بزرگ خیبر و بدر – به خصوص خیبر – موجب انفعال رژیم عراق و ایجاد نگرانی در میان حامیان منطقه‌ای و بین‌المللی او شد، و متقابلا جمهوری اسلامی ایران که ابتکار عمل و برتری سیاسی و نظامی را همچنان در دست داشت، زمینه عملیات بعدی را با استفاده از تجربه عملیات در هور فراهم کرد.

در این میان، عاملی که موجب شد طراحان نظامی در انتخاب منطقه بعدی برای عملیات دقت بیشتری به عمل آورند، این بود که هیچ یک از عملیات‌های انجام شده پس از فتح خرمشهر دارای نتایجی نبود که قادر باشد برتری تعیین کننده‌ای را نصیب ایران کند. از این رو، لازم بود حرکت جدیدی در صحنه جنگ انجام شود که با آنچه از اول جنگ تا آن زمان به وقوع پیوسته بود، متفاوت باشد و فرماندهان نظامی عراق نیزاز پیش‌بینی آن ناتوان باشند؛ این حرکت، عبور از رودخانه عریضی همچون اروند و تسخیر منطقه مهم شبه جزیره فاو بود.

به گزارش سرویس «فرهنگ و حماسه» خبرگزاری دانشحویان ایران (ایسنا)، در کتاب «عملیات والفجر 8 » تدوین مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در خصوص اهداف و جایگاه عملیات والفجر 8 در استراتژی نظامی ایران آمده است:

«هر چه جنگ ایران و عراق تداوم می‌یافت در مسیر تحقق استراتژی ایران پیچیدگی و دشواری بیشتری بروز می‌کرد. البته حفظ ابتکار عمل و اجرای عملیات‌های بزگ که نقش تعیین‌کننده‌ای در موازنه سیاسی – نظامی جنگ داشت، ضرورتی انکارناپذیر برای کشور و انقلاب بود. دستیابی به برتری در موازنه نیز بستگی بسیار به عملیاتی داشت که طی آن تمام توان دشمن به رویارویی کشیده شده و منهدم شود. در واقع، انهدام دشمن و تصرف زمین‌های استراتژیک از هدف‌های اساسی جنگ به شمار می‌رفت. از این رو، عملیات والفجر ‌‌8، برای تحقق استراتژی تنبیه متجاوز در بعد نظامی و به ویژه در بعد سیاسی اهمیت بسزایی داشت.

مهمترین هدف‌های سیاسی – نظامی این عملیات چنین بود: 1- تصرف شهر فاو ‌‌2- تسلط بر اروندرود 3- تهدید بندر ام‌القصر ‌‌4- هم‌مرزی با کویت ‌‌5- مسدود کردن راه ورود عراق به خلیج فارس ‌‌6- تامین خورموسی و امکان تردد کشتی‌ها به بندر امام خمینی 77- انهدام سکوهای پرتاب موشک عراق در منطقه‌ فاو.

* دلایل انتخاب منطقه

بحث و بررسی برای انتخاب منطقه‌ فاو جهت اجرای عملیات گسترده از خرداد 1364 آغاز شد. علی شمخانی در جلسه‌ قرارگاه خاتم‌الانبیا (ص) درباره‌ ملاحظاتی که بایستی در اجرای عملیات در نظر گرفته می‌شد، گفت: «1- ما مجبوریم عملیاتی را شروع کنیم که مبتنی بر توانمان باشد. 2- توان دشمن در آنجا محدودتر باشد. ‌‌3- بر اساس تجربه عملیات خیبر و بدر باشد. 4- بتوانیم مساله آتش دشمن را که در عملیات بدر مساله اساسی بود حل کنیم.»

بر اساس این ملاحظات، مهمترین علت انتخاب منطقه فاو برای عملیات، نوع و ویژگی‌های زمین این منطقه بود. وجود آب در سه طرف منطقه‌ عملیات و رویارویی با دشمن تنها در یک پیشانی جنگی و همچنین امکان اجرای آتش پر حجم توپخانه و ادوات از آبادان تا فاو روی ستون‌های دشمن که به سوی این منطقه سرازیر می‌شدند، از جمله ویژگی‌هایی بود که موجب انتخاب منطقه‌ فاو شد. به علاوه، محدود بودن زمین که کمیت محدود و کیفیت بالا را با هم دارا بود، در این انتخاب موثر بود. همچنین با توجه به اینکه دشمن در نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران توانایی عبور از اروندرود را تصور نمی‌کرد و نیز، تجارب به دست آمده در عملیات‌های خیبر و بدر و ارزشمند بودن هدف از نظر سیاسی و نظامی، از جمله عوامل دیگری بودند که در انتخاب منطقه فاو برای عملیات مورد توجه قرار گرفتند.

* موقعیت جغرافیایی و طبیعی منطقه‌ فاو

منطقه‌ فاو در جنوبی‌ترین قسمت خاک عراق و در شمال خلیج فارس واقع شده است. رودخانه اروند در شرق، خورعبدالله در غرب و خلیج فارس در جنوب فاو قرار دارد. ساحل شرقی و غربی اروندرود را نخلستان پوشانده است و ساحل دو طرف با نهرهای متعددی به این رودخانه متصل می‌شوند. در سمت ایران، رودخانه بهمنشیر به موازات اروندرود، به خلیج فارس منتهی می‌شود. در شمال این منطقه، شهرهای آبادان و بصره قرار دارند که با جاده خسروآباد در خاک ایران و جاده‌های البحار، فاو – بصره و ام‌القصر در خاک عراق، با فاو مرتبط هستند. همچنین، در این منطقه دریاچه‌ (کارخانه) نمک وجود داشت که سیل‌بندهای متعدد آن مهمترین عارضه به حساب می‌آمد. در این محل، به دلیل نمک‌زار بودن، زمین باتلاقی بود و استفاده از ادوات زرهی به راحتی میسر نبود. زمین‌های دیگر این منطقه نیز شوره‌زار را با مشکل مواجه می‌کند. در مجموع، منطقه والفجر ‌‌8 ویژگی‌هایی داشت که با وجود ضعف تجهیزات و تسلیحات خودی، اجرای عملیاتی موفق در این منطقه دور از انتظار نبود.

شناسنامه عملیات:

نام عملیات: والفجر 8

رمز عملیات: یا فاطمه‌الزهرا (ع)

منطقه‌ عملیات: جبهه جنوبی – فاو

زمان عملیات: 20/11/1364 تا 9/2/1365

نوع عملیات: گسترده

هدف: تصرف فاو و تهدید بصره از جنوب

فرماندهی عملیات: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

سازمان رزم عملیات: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

استعداد نیروهای درگیر خودی: 140گردان پیاده، 16 گردان توپخانه

استعداد نیروهای درگیر دشمن: 126 گردان پیاده، 33 گردان زرهی، 23 گردان مکانیزه، 29 گردان کماندو، 20 گردان گارد جمهوری

تلفات عراق: 50000 کشته یا زخمی، 2105 اسیر

خسارات عراق: انهدام 39 هواپیما، 5 هلی‌کوپتر، 540 تانک و نفربر، 150 قبضه توپ صحرایی، 55 توپ پدافند هوایی، 5 دستگاه مهندسی، 250 خودرو، 2 ناوچه موشک‌انداز

غنائم: 95 دستگاه تانک و نفربر، 20 قبضه توپ، 120 قبضه توپ پدافند هوایی، 30 دستگاه مهندسی، 180 خودرو

نتایج:

- آزادسازی و تصرف 940 کیلومتر مربع از سرزمین‌های ایران و عراق

- تصرف شهر بندری و مهم فاو

- انهدام وسیع نیرو و تجهیزات دشمن

- تسلط بر اروندرود

- انسداد راه عراق به خلیج فارس

- هم‌مرز شدن با کویت»